Muzea Watykańskie - od przybytku głowa (nie) boli

Muzea Watykańskie to potężny kompleks muzealny. Każde z muzeów wchodzących w skład tego artystycznego przedsięwzięcia zasługuje na uwagę, a razem tworzą prawdziwy skarbiec kultury. Są tu arcydzieła, które przyciągają wszystkich, są dzieła sztuki dla bardziej wtajemniczonych i ciekawostki dla tych, którzy podążają tropem swoich pasji. Powinni tu zajrzeć przede wszystkim wielbiciele malarstwa i rzeźby, ale zachwyceni będą też miłośnicy arrasów, kandelabrów, map czy starożytności egipskich

 i etruskich.

Kiedy papież Mikołaj V zaczął snuć wizje wielkiej przebudowy Watykanu, nikt nie spodziewał się chyba, jak wielka zmiana szykuje się w centrum chrześcijańskiego świata. Potrzeba było dekad, by pomysł zaczął się ucieleśniać i nabierać rozpędu. Kolejni papieże z coraz większą pasją zlecali architektom i malarzom prace budowlane i dekoratorskie. Papież Juliusz II nakazał zgromadzić znajdujące się w papieskiej kolekcji antyczne posągi na Dziedzińcu Belwederu, który stał się od tego czasu celem wizyt artystów i podróżników. Z czasem artystyczne cuda zaczęły się też pojawiać we wnętrzach papieskiej siedziby, freski malowane przez największych malarzy epoki zdobiły apartamenty papieskie i kaplice. Niewtajemniczeni musieli jednak zaczekać kilka stuleci, by móc oglądać skarby Watykanu. Jako kolekcję muzealną udostępniono je dopiero w XVIII wieku, gdy papież Pius VI zlecił zaprojektowanie kompleksu muzealnego, nazwanego później Museo Pio Clementino. To serce całej kolekcji, wokół którego w kolejnych wiekach tworzono następne ekspozycje i galerie, budując tym samym wielki zespół muzealny, czyli Muzea Watykańskie.

Do wyboru, do koloru

Zwiedzanie Muzeów Watykańskich obejmuje klasyczne wnętrza muzealne, w których wyeksponowane zostały pozostałości starożytne (Museo Gregoriano Egizio, Museo Gregoriano Etrusco, lapidaria), malarstwo (Pinacoteca, Collezione d’Arte Moderna e Contemporanea), rzeźba (Museo Pio Clementino, Museo Chiaramonti, Braccio Nuovo). Są ekspozycje gromadzące świadectwa szerzenia wiary (Museo Pio Cristiano, Museo Etnologico, Museo Cristiano) i obrazujące rozwój kolekcji świeckich (Museo Profano, Museo Gregorio Profano). Jest widowiskowa kolekcja papieskich powozów (Padiglione delle Carozze) oraz numizmaty i filatelistyka (Museo Filatelico e Numismatico).

Muzea Watykańskie to także, a może przede wszystkim wspaniale ozdobione wnętrza mieszkalne i użytkowe, takie jak Apartamenty Borgii z malowidłami Pinturicchia i Stanze Rafaela, bogato zdobione sale z freskami, galerie kandelabrów, arrasów i map, łączące różne części muzeów. Dodajmy jeszcze kaplicę Mikołaja V (Cappella Niccolina) z malowidłami Fra Angelica oraz wieńczącą wszystko Kaplicę Sykstyńską (Capella Sistina) z genialnymi freskami Michała Anioła, a także – o czym mało kto pamięta – freskami takich mistrzów, jak Pietro Perugino, Sandro Botticelli, Domenico Ghirlandaio czy Luca Signorelli.

Czy można to wszystko zobaczyć podczas jednej wizyty? Można, tylko po co? Raz byłam blisko – za dużo bodźców, za dużo wrażeń, za dużo rzeczy do zapamiętania. W efekcie w pamięci pozostało mi tylko zmęczenie.

Spacer wśród arcydzieł

W miejscach takich jak Muzea Watykańskie naprawdę warto dokonywać wyboru. Można zdecydować się na dwa, trzy mocne punkty programu, jak Kaplica Sykstyńska, Stanze i Pinakoteka, przy okazji i tak zobaczy się sporo innych rzeczy, bo trasa jest długa i widowiskowa. Można skupić się na rzeźbach, których w muzeach jest co niemiara, i dorzucić sobie jakiś dodatkowy punkt programu, na przykład papieskie karoce. W miejscach najważniejszych najczęściej jest tłum zwiedzających, zatrzymanie się w miejscu mniej popularnym staje się wówczas formą odpoczynku i wyciszenia. Możliwości jest mnóstwo, samo planowanie jest już formą zwiedzania.

Rzeźby, które tworzą kulturę

W Muzeum Pio Clementino warto zwrócić uwagę na Tors Belwederski z I w. p.n.e. Okaleczona rzeźba przykuwa uwagę i pobudza wyobraźnię. Podobno pod wielkim jej wrażeniem był sam Michał Anioł, który sprzeciwiał się pomysłom papieża, by przywrócić brakujące części. Istnieje wiele teorii, kogo przedstawia. Być może to Herkules lub Prometeusz, Cyklop albo Marsjasz. Nie ma to już znaczenia, pozostał pięknie wyrzeźbiony męski korpus.

Apollo Belwederski zachował znacznie więcej ciała, brakowało mu tylko rąk. W XVI wieku dorobił mu je rzeźbiarz Giovanni Angelo Montorsoli. Na początku XX wieku znów je stracił, by kilkadziesiąt lat później odzyskać. Rekonstrukcja nie jest wybitna, widocznie jednak uznano, że Apollo lepiej będzie się czuł w całości. Zachwycał się nim Winckelmann, nawiązywali do niego rzeźbiarze i malarze. Dziś nie budzi już takich emocji, warto jednak poświęcić mu dłuższe spojrzenie.

Grupa Laookona budzi emocje. Nie da się obojętnie przejść obok historii o ojcu i jego synach zabijanych właśnie przez węże. Wykopana w 1506 roku w ruinach Złotego Domu Nerona w Rzymie od początku wywoływała podziw. Jej też przydarzyła się rekonstrukcja, umierającemu ojcu dorobiono lewe ramię, na szczęście w połowie XX wieku odnaleziono oryginalne ramię i przywrócono je Laookonowi, wracając tym samym do oryginalnej kompozycji, mocno zaburzonej przez rekonstruktora.

Stanze Rafaela

Podczas wizyty w Muzeach Watykańskich nie można nie zobaczyć słynnych Stanz Rafaela, czyli pokojów udekorowanych przez Rafaela. Kiedy Juliusz II został papieżem, nie zamierzał mieszkać w apartamentach znienawidzonego poprzednika z rodu Borgiów, przeprowadził się więc do innych pomieszczeń i nakazał Rafaelowi stworzenie dekoracji godnych wielkiego papieża. Mistrz zaczął w 1509 roku od namalowania ,,Szkoły Ateńskiej”, a kiedy praca została zaakceptowana, wraz ze swoimi współpracownikami malował następne. W Stanza della Segnatura znajduje się między innymi „Dysputa o Najświętszym Sakramencie” i „Parnas”, a w Stanza d’Eliodoro „Wygnanie Heliodora” i „Uwolnienie św. Piotra z więzienia”. Freski takie jak „Pożar Borgo” czy „Msza Bolseńska” przypisywane są raczej uczniom Rafaela.

Kaplica Sykstyńska

W 1481 roku papież Sykstus IV zlecił kilku wielkim malarzom udekorowanie freskami bocznych ścian kaplicy. Wśród zaproszonych znaleźli się między innymi Perugino, Ghirlandaio, Botticelli i Signorelli. Ich freski opowiadają o życiu Mojżesza i Jezusa, dwóch wielkich postaci Starego i Nowego Testamentu. Inauguracja odbyła się 15 sierpnia 1483 roku, w święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i tym samym w Rzymie na dobre zagościł renesans. Jednak prawdziwą sławę Kaplicy Sykstyńskiej przyniósł Michelangelo Buonarroti, czyli Michał Anioł. To jego dwa monumentalne freski na sklepieniu i na jednej ze ścian do dziś przyciągają tłumy miłośników malarstwa. Pracował na zlecenie papieża Juliusza II. ,,Stworzenie świata” powstawało w latach 1508-1512, ,,Sąd ostateczny” malował od 1536 roku do 1541. Oba freski są pełne rozmachu i emocji.

Pinakoteka

Malarstwo ze zbiorów watykańskich przez długie lata eksponowane było w przypadkowych przestrzeniach, w warunkach, które nie sprzyjały pokazaniu ich wartości. W końcu papież Pius XI zlecił Luce Beltramiemu wybudowanie osobnego gmachu, w którym dzieła będą właściwie eksponowane. Muzeum zostało otwarte w 1932 roku i dziś w kilkunastu salach można oglądać aż 460 obrazów. Trudno wśród nich wybrać kilka najważniejszych, ale na pewno warto dłużej przystanąć przy obrazie Leonarda da Vinci ,,Święty Hieronim na puszczy” i Caravaggia ,,Złożenie Chrystusa do grobu”, a także przy dziełach Giotta, Masolina, Fra Angelica, Filippa Lippiego, Melozza da Forli, Rafaela czy Tycjana.

Info: Muzea Watykańskie (Musei Vaticani), Viale Vaticano 13, www.vatican.va


Magdalena Giedrojć