Komedia dell’arte – włoska specjalność

 25 lutego to Międzynarodowy Dzień Komedii dell’Arte. Dzień ten wybrano, ponieważ 25 lutego 1545 r. powstała w Padwie pierwsze zawodowa grupa aktorska – fakt ten poświadczono notarialnie. Tak to zaczęła się historia aktorów zawodowych. Nie znaczy to oczywiście, że zawodowe trupy teatralne nie przemierzały wcześniej Europy, w tym  Półwyspu Apenińskiego. 

 

Aktorzy komedii del’arte żyli ze swojego rzemiosła – widać to w nazwie tego teatralnego „gatunku”  – arte tu oznacza rzemiosło. Używano też nazw commedia all'italiana czy commedia all'improvviso.

  Aktorzy ciężko zarabiali na życie. Wędrowali od miasta do miasta i grali. Występowali często na placach targowych, gdzie gromadziło się wielu ludzi. Szczęściło im się, gdy zapraszani byli na dwory możnych. Okresem „złotych żniw” były karnawały w Wenecji. 

  Commedia dell’arte wpuściła na scenę kobiety – to był fenomen i wielka nowość. Grały żeńskie postaci, co do tej pory było zarezerwowane dla mężczyzn, bo kobiecie „nie uchodziło” po prostu. Jedną z pierwszych wielkich gwiazd teatralnych były Vittoria Piissimi  oraz Isabella Andreini . Panie rywalizowały ze sobą na polu zawodowym. Obie były wykształcone i oczytane. Andreini pisała także poezje, a Piissimi reżyserowała.  Powstawały kompanie teatralne – były to m.in. kampania Gelosi, Desiosi czy Accesi; Andreini i Piissimi należały do Gelosich.  

 Aktorzy grali w maskach. Maska była znakiem, określała charakter postaci. Aktor, który ją zakładał, od razu stawał się np. Pantalone czy Kapitanem. Zaczynał się inaczej ruszać, inaczej mówił. Spektakle były wielką improwizacją. Istniały scenariusze, które podpowiadały schemat akcji, a reszta zależała od inwencji aktora. Technika improwizacji była bardzo ważna, bo dzięki niej można było urozmaicać repertuar i dostosowywać go do publiczności.  

 

Zmierzch komedii dell’arte przyszedł wraz z reformą Carla Goldoniego (1707-1973). Na scenach zaczęli dominować aktorzy bez masek, a podstawą przygotowania spektaklu była napisana przez autora sztuka teatralna.   

 Postaci komedii dell’arte dzielimy na parti ridicole (śmieszne): para starców – Pantalone i Doktor, para Służących oraz parti serie (poważne): jedna lub dwie pary Zakochanych i Kapitan. Były też liczne postaci epizodyczne. Zanni, czyli służący występowali zawsze parami, mieli różne charaktery i mówili w odmiennych dialektach, np. z Bergamo, neapolitańskim czy mediolańskim. Jeden był sprytny, drugi powolny i mało inteligentny. Służący bili się, przedrzeźniali  – te postaci miały duży ładunek komiczny. 

Pantalone  jest bogatym starcem, który namiętnie zakochuje się w młodych kobietach. Jest przekonany, że dzięki pieniądzom może wszystko. Jest nieznośny, gderliwy i uprzykrza innym życie.  

 Doktor to chodząca encyklopedia (tak o sobie myśli). On nie mówi, wykłada i poucza. Jego monologi nie mają sensu, ale są naszpikowane cytatami.  Krasomówcze popisy Doktora dają innym aktorom czas na wytchnienie i bawią publiczność. 

Kapitan to żołnierz tchórzliwy, ale bardzo pyszny. Uwielbia się chwalić. Na tej postaci wzorował się zapewne Aleksander Fredro, tworząc Papkina. W XVII wieku Kapitana zastąpił pochodzący z Neapolu Scaramuccia.

Beata Zatońska