Święty, którego wszyscy kochają – Franciszek z Asyżu

Franciszek z Asyżu to jeden z najpopularniejszych i najbardziej lubianych świętych Kościoła katolickiego. Przyszły święty urodził się w 1182 r,. w Asyżu (Umbria). Prawdopodobnie stało się to 26 września, ale to nic pewnego. Św. Franciszka znają i cenią także niewierzący i chrześcijanie innych wyznań. Najbardziej rozpowszechniona jest chyba scena, w której święty głosi kazanie ptakom.
Św. Franciszek inspirował też filmowców. Np. w 1950 r. Roberto Rossellini nakręcił film pt. „Franciszek, kuglarz boży”. Dwa filmy o świętym zrobiła Liliana Cavani – „Franciszek z Asyżu” (1966) i „Franciszek” (1989); w tym drugim tytułową rolę zagrał Mickey Rourke.

W zbiorze „Kwiatki św. Franciszka” (tłumaczenie L. Staff, Warszawa 1978, s. 19, 46-48, 55-57) fragment kazania brzmi tak: „Ptaszki, braciszki moje, bądźcie bardzo wdzięczne Bogu, Stwórcy swemu. Zawsze i na każdym miejscu winnyście Go chwalić, bowiem pozwolił wam swobodnie latać wszędzie i dał wam odzienie podwójne i potrójne. I przeto jeszcze, że zachował wasz rodzaj w arce Noego, by nie ubyło rodzaju waszego. Bądźcie Mu również wdzięczne za żywioł powietrzny, który wam przeznaczył. Nadto, nie siejecie i nie żniecie, a Bóg was żywi i daje wam rzeki i źródła do picia; daje wam góry i doliny dla schrony i drzewa wysokie do budowania gniazd waszych. A chociaż nie umiecie prząść ani szyć, Bóg was odziewa i dziatki wasze, więc kocha was bardzo wasz Stwórca, skoro wam tyle zsyła dobrodziejstw; strzeżcie się, bracia moi, grzechu niewdzięczności i starajcie się zawsze chwalić Boga”. A ptaki słuchały i dawały znaki, że rozumieją. „Kwiatki świętego Franciszka” to dzieło anonimowe, które powstało na przełomie XIII i XIV wieku. Jest to zbiór krótkich opowieści o życiu św. Franciszka i jego towarzyszy, splatających realia historyczne z elementami hagiograficznej legendy. 

Kupiec, żołnierz, asceta

Przyszły święty urodził się w 1182 r,. w Asyżu (Umbria). Jego ojcem był zamożny kupiec Pietro Bernadone. Matka, Pika, nadała synowi imię Jan, ale ojciec, prawdopodobnie zafascynowany Francją, nazwał go Francesco.

Franciszek miał iść w ślady ojca i zająć się handlem tkaninami. Jak głoszą przekazy, wykazywał kupiecki talent i wróżono mu wielką przyszłość. Młodego chłopaka wzywała jednak kariera rycerska. Ruszył na wojnę, którą Umbria toczyła z sąsiednią Perugią (na terenie Półwyspu Apenińskiego leżały małe, skonfliktowane ze sobą państewka). Franciszek trafił do niewoli i ciężko zachorował. To wtedy miała się zacząć jego duchowa przemiana. Potem jeszcze raz spróbował wojennej przygody, ale sen, w którym tajemniczy głos spytał go, dlaczego porzucił Pana, by służyć niewolnikowi, sprawił, że Franciszek wrócił do Asyżu.

Wkrótce doznał objawienia, w którym Chrystus nakazał mu, by „naprawił dom jego, który popada w ruinę”. Franciszek z zapałem przystąpił do dzieła, sprzedał majątek i chciał go przekazać proboszczowi popadającego w ruinę kościoła w Foligno.

Postępowanie syna rozzłościło Pietra Bernadone. Najpierw go uwięził go, a potem, w 1206 roku zaprowadził przed sąd biskupi, który orzekł, że Franciszek powinien zwrócić pieniądze ojcu. Przyszły święty wyrzekł się wtedy rodzica, zdjął odzienie i razem z pieniędzmi oddał je ojcu. Sobie zostawił tylko włosiennicę. Tak zaczęło się pokutne, żebracze życie Franciszka. Opiekował się m.in. trędowatymi i ciężko pracował fizycznie, odnawiając położone niedaleko Asyżu kaplice.

W 1208 r. do Franciszka przyłączali się zafascynowani jego nauką bracia – Bernard z Quintavalle, kanonik Piotra z Katanii, Idzi z Asyżu. Był to zaczątek zakonu franciszkanów, którzy ślubowali miłość do Boga, ludzi i przyrody, wierne naśladowanie Chrystusa, dobrowolne ubóstwo, pokorę i braterstwo. Franciszkanie byli wędrownymi kaznodziejami, którzy utrzymywali się z jałmużny (tzw. zakon żebraczy).

Emocje, dobroć i radość istnienia

Franciszek odszedł od średniowiecznego modelu religijności – najważniejsze dla niego były emocje, przeżycia wewnętrzne, pogoda ducha. Trwał w zachwycie nad bożą dobrocią i odczuwał radość istnienie.

W sumie Franciszek z Asyżu założył trzy zakony: franciszkanów, klarysek oraz tzw. trzeci zakon dla świeckich.

Franciszkowi zawdzięczamy tradycję organizowania szopki. W Boże Narodzenie w 1223 r. przebywał on w pustelni Greccio w dolinie Resti. Postanowił wtedy zrekonstruować miejsce, gdzie urodził się Jezus Chrystus. Ustawił w grocie żłób, przyprowadził wołu i osła. Do pustelni przyszli okoliczni mieszkańcy, śpiewali i przeżywali bożonarodzeniową noc razem z Franciszkiem z Asyżu i jego towarzyszami.

Franciszek z Asyżu prowadził też działalność misyjną. Pojechał do Egiptu, by nawrócić sułtana Meleka El-Kamelema. Zamiar ten mu się nie powiódł. Przyszły święty odwiedził wtedy też Palestynę.

Po powrocie zrzekł się przywództwa zakonu i oddał się najpierw życiu pustelniczemu. W grocie na szczycie La Verny otrzymał stygmaty. Potem, jeżdżąc na osiołku, przemierzał okolicę, by głosić kazania i pomagać ludziom.

Na dwa lata przed śmiercią Franciszek ułożył „Pieśń słoneczną”, uważaną za najstarszy zabytek poezji w języku włoskim. To hymn pochwalny dla natury, stworzonej przez Boga. Franciszek wymienia po kolei Słońce, Księżyc z gwiazdami, wiatr, powietrze, pogodę, wodę ogień, Ziemię, śmierć. Pisał m.in.: „Pochwalony bądź, mój Panie, ze wszystkimi Twymi stworzeniami, nade wszystko z panem bratem Słońcem, bo jest on lampą dnia i nim rozświetlasz naszą drogę.

Franciszek umarł 3 października 1226 r. w rodzinnym Asyżu. Gdy konał, zażyczył sobie, by położono go nagiego na ziemi. Następnego dnia mieszkańcy Asyżu przenieśli jego ciało do kościoła San Giorgio w środku miasta.

Z miejsca pierwotnego pochówku ciało Franciszka zostało przeniesione 25 maja do wybudowanej specjalnie przez Eliasza Bombarone bazyliki Colle del Paradiso (rajskie wzgórze) w Asyżu.

Franciszek z Asyżu został ogłoszony świętym 16 lipca 1228 r. Zrobił to jego przyjaciel, papież Grzegorz IX.

Grób św. Franciszka przyciągał i przyciąga tłumy ludzi. W Średniowieczu zasłynął cudami. Święty jest patronem m.in.: aktorów, niewidomych, ubogich, więźniów, kupców, zwierząt, harcerzy i hodowców ptactwa domowego. W 1979 roku papież Jan Paweł II ogłosił św. Franciszka patronem ekologów i ekologii. W 1981 roku w Krakowie franciszkanie założyli Ruch Ekologiczny św. Franciszka z Asyżu – REFA, który prowadzi wiele działań edukacyjnych i proekologicznych.

Franciszek z Asyżu przedstawiany jest z tonsurą (wygolony krążek włosów, symbolizujący koronę cierniową), w brązowym habicie z kapturem, który jest przepasany białym sznurem z trzema węzłami, symbolizującymi trzy składane przez zakonników śluby: posłuszeństwa, ubóstwa i czystości. Na wielu wizerunkach Franciszek trzyma w ręku krzyż, a u jego stóp znajduje się czaszka.

Mekką wyznawców kultu św. Franciszka jest oczywiście Asyż, jaśniejące białymi murami obronnymi miasto w Umbrii, w którym zachowała się średniowieczna zabudowa, położone na stoku Monte Subasio. Jest tam nie tylko bazylika z grobem świętego. Umbryjczycy wystawili także pomnik swemu ukochanemu patronowi.

Bazylika dzieli się na tzw. kościół górny i dolny. Najważniejszym miejscem w kościele dolnym jest krypta, w której znajduje się Kaplica Grobu św. Franciszka. Po wybudowaniu kościoła dolnego i pochowaniu w nim świętego 25 maja 1230 r. pod głównym ołtarzem, przez kilka wieków miejsce jego spoczynku nie było dokładnie znane. W 1818 r. papież Pius VII pozwolił franciszkanom na poszukiwania grobu. 18 grudnia 1818 r. znaleziono sarkofag. Relikwie złożono w wykutej w skale kaplicy, w szerokiej kolumnie ustawionej w miejscu znalezienia ciała.

W kościele górnym znajdują się freski autorstwa Giotta, przestawiające 28 scen z życia św. Franciszka.

26 września 1997 r. trzęsienie ziemi spowodowało, że zawaliła się cześć sklepienia asyskiej bazyliki. Dzisiaj świątynia jest odrestaurowana, ale fragmentów fresków sklepienia nie udało się odtworzyć.

Beata Zatońska